იურიდიული პირის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის საკითხი

შესავალი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსმა, როგორც ყველასთვის ცნობილია, 2006 წლის 25 აგვისტოს განიცადა ცვლილება. ეს ცვლილება შეეხო სისხლის სამართლის სუბიექტს, რომელიც მანამადე მხოლოდ ფიზიკური პირით იყო წარმოდგენილი და ამ დროიდან მას იურიდიული პირიც დაემატა, კერძოდ, იურიდიული პირიც უკვე საქართველოს სისხლის სამართლის კანონმდებლობით წარმოადგენს სისხლის სამართლის სუბიექტს. ე.ი. მას შეუძლია, ჩაიდინოს დანაშაული და შესაბამისად მასზე შეიძლება გავრცელდეს სასჯელი. ეს საკითხი საკამათოა და არა მარტო ჩვენს ქვეყანაში, არამედ ევროპულ სივრცეში ის ჯერ კიდევ XX ს-ის დასაწყისში იყო განხილვის საგანი, კერძოდ შეუძლია იურიდიულ პირს თუ არა ჩაიდინოს ისეთი სოციალური აქტი, როგორიცაა დანაშაული, რაც თავის თავში გულისხმობს არამარტო ობიექტურ საქციელს, არამედ სუბიექტურ, ფსიქოლოგიურ ასპექტებსაც, რომელიც მხოლოდ ადამიანის დამახასიათებელი თვისებაა. მიუხედავად ამისა, არაერთმა ცივილიზებულმა სახელმწიფომ აღიარა იურიდიული პირი, როგორც სისხლის სამართლის სუბიექტი ამა თუ იმ დანაშაულებზე.
ჩვენს ქვეყანაში აღნიშნული ცვლილება, მიუხედავად სხვა ქვეყნების გამოცდილებისა, მაინც დამაბნეველ საკითხს წარმოადგენს, რადგანაც ამის გამოცდილება ჩვენს ქვეყანაში არასოდეს ყოფილა და მით უფრო მას მერე წარმოუდგენელი გახდა, რაც სისხლის სამართლის კოდექსი გერმანულ მოდელზე დაყრდნობით იქნა აგებული. ეს გულისხმობს, რომ გერმანიის სისხლის სამართალი არ იცნობს იურიდიული პირის სისხლის სამართლებრივ პასუხისმგებლობას. პარალელურად, ჩვენს ქვეყანაშიც მკაცრად იყო დაცული ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის პრინციპი. ანუ, ყველა ადამიანი მხოლოდ თავის მიერ ჩადენილი დანაშაულისათვის აგებს პასუხს.
იმ პირობებში, როდესაც ინდივიდულალური შერაცხვის პრინციპი მთავარ პოსტულატს წარმოადგენს, რომელზეც საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსია აგებული, და რომლის თანახმადაც, მარტივად რომ ითქვას, A არასოდეს აგებს პასუხს B-ს მიერ ჩდაენილი დანაშაულისათვის, რა ორგანიზებული ერთიანობა ან სხვა მყარი ურთიერთობაც არ უნდა აკავშირებდეთ ამ ადამიანებს ერთმანეთთან, მაინც გახდა აუცილებლობა იმისა, რომ ეს, აქამდე აბსულუტური პრინციპი, რაღაცა მასშტაბით შეკვეცილიყო _ კონკრეტული პირის ქმედების გამო იურიდიული პირი აგებს პასუხს, ე.ი. ერთის ქმედება გამოიწვევს ამ კონკრეტული იურიდიული პირისათვის სასჯელის დაკისრების შემთხვევაში, მის შიგნით მყოფი პირების დასჯასაც, ანუ, სახეზეა ამ შემთხვევაში კლექტიური პასუხისმგებლობა.
ძალიან საინტერესოა, რა დასაბუთება გააჩნია იურიდიული პირის დანაშაულის სუბიექტად აღიარებას, რომელიც როგორც ითქვა, არის ლეგალური ფიქცია, ადამიანების მიერ შექმნილი ხელოვნური წარმონაქმნი, რომელიც სამოქალაქო სამართალურთიერთობის მიზნებისათვის შეიქმნა, რომელსაც, როგორც ყველასათვის ნათელია, ბრალი ვერანაირად ვერ შეერაცხება, რადგანაც ამისათვის დამახასიათებელია მხოლოდ ადამიანისათვის დამახასიათებელი ფსიქიკა, ჭკუა, შეგნება, და შესაბამისად ვერც ჩაიდენს დანაშაულს და ვერც იქნება დასჯის ობიექტი. საინტერესოა, რამ განაპირობა ძირითადი პრინციპების ნაწილობრივ უარყოფა, რასთან გვაქვს საქმე – სრულიად გაუცნობიერებელ ნაბიჯთან, თუ რაღაც სხვა მიზნებთან?
რათქმა უნდა, სახეზეა სწორედ ის სხვა მიზნები, რომელთა მიღწევასაც ცდილობს კანონმდებელი ამ დებულებებით. იმისათვის, რომ მეტნაკლებად ნათელი მოეფინოს მას, ამისათვის აუცილებელია მიმოვიხილოთ მისი წარმოშობის და განვითარების მოკლე ისტორია ზოგადად. ამ საკითხში რომ გავერკვეთ, აუცილებელია იმ თეორიების განხილვა, რომლებიც მასთან დაკავშირებით შეიმუშავა სხვა ქვეყნების პრაქტიკამ, რათქმა უნდა მხოლოდ მათი გამოცდილების მიხედვით შეიძლება ვიმსჯელოთ ჩვენს კანონმდებლობაში შეტანილ ცვლილებებთან დაკავშირებით.

იურიდიული პირის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის მოკლე ისტორიული ექსკურსი და მასთან დაკავშირებული თეორიები

იურიდიული პირის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის საკითხი პირველად დადგა საერთო სამართლის სისტემის მქონე ქვეყნებში, აშშ-სა და კანადაში. ინგლისის მიერ მისი პასუხისმგებლობის აღიარებას საფუძველი ჩაეყარა ჯერ კიდევ 1842 წლიდან, როდესაც კორპორაცია დაჯარიმდა კონკრეტული საკანონმდებლო აქტით გათვალისწინებული მოვალეობის შეუსრულებლობისათვის. აღნიშნული უკვე მიანიშნებდა რომ დღის წესრიგში დადგა იურიდიული პირის სიხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის საკითხი, რომელიც აუცილებელად შედეგი იქნებოდა საზოგადოების განვითარებისა და საჭიროებდა დახვეწას ისეთი თეორიების შექმნას, რომელიც მას გაამართლებდა და მისაღებს და დამაჯერებელს გახდიდა საზოგადოებისათვის. ამ ინსტიტუტის შემოღების დაბრკოლებას წარმოადგენდა ის, რომ ურიდიული პირი მიიჩნეოდა რა ლეგალურ ფიქციად, რომელიც შემოიფარგლებოდა მხოლოდ ინტრა ვირეს საქმიანობით, რაც განისაზღვრებოდა შესაბამისი დამფუძნებელი დოკუმენტებით, მისი ქმედება არ მოიცავდა მენს რეა-ს, და შესაბამისად არ შეეძლო მას პერსონალურად სასამართლოს წინაშე პასუხისმგებლობა. ასევე, მისი დასჯა ადექვატური სანქციების არარსებობის გამო სირთულეებს ქმნიდა.
დროთა განმავლობაში შემუშავებულ იქნა არაერთი თეორია ამასთან დაკავშირებით. პირველი ეს იყო არაპირდაპირი პასუხისმგებლობის (vicarious liability) თეორია, რომელიც ავითარებდა ე.წ. respondent superior-ის პრინციპს.

Respondent Superior – არაპირდაპირი პასუხისმგებლობის თეორია: ამ თეორიის თანახმად პასუხისმგებლობა დაეკისრება კორპორაციას მაშინ, როდესაც ამ კორპორაციის თანამშრომელი განახორციელებს იმ ქმედებას, რომელსაც მოყვება სისხლის სამართლებრივი სანქციები. ეს პირი შეიძლებოდა ყოფილიყო ერთი ჩვეულებრივი დაქირავებული. ეს თეორია წარმოიშვა ინგლისის დელიქტურ სამართალში (law of torts), ჯერ კიდევ XII საუკუნეში, იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი ყოფილიყო მესამე პირთათვის ზიანის ანაზღაურება იმ შემთხვევაში, როდესაც დაქირავებულის ქმედება გამოიწვევდა ზიანს მესამე პირის მიმართ. ეს პრინციპი გამართლებლი იყო იმით, რომ რადგანაც მეპატრონე იღებდა მოგებას, უნდა ეკისრა კიდეც სამართალდარღვევის შედეგად წარმოშობილი ზიანის ანაზღაურების ტვირთიც, რომელსაც დაზარალებული ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ქმედების განხორციელების შედეგად წარმოშობდა (Ferguson, Gerry. Corruption and corporate criminal liability. P.4). ეს პრინციპი ამავე სახით გადმოვიდა სისხლის სამართალშიც და შესაბამისად, საჯელი უნდა იტვირთოს მეპატრონის როლში მყოფმა კორპორაციამ იმ დანაშაულისათვის, რომელსაც მისი დაქირავებული ჩაიდენს. ამ თეორიით, რომლითაც სახეზეა აბსოლუტური სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა (strict liability), მხოლოდ იმ დანაშაულებისათვის შეიძლება იურიდიულმა პირმა აგოს პასუხი, რომლებიც საკანონმდებლო წარმომავლობისაა, ეს არის ე.წ სტატური დანაშაულები (statutory offences), რომლებიც გათვალისწინებულია პარლამენტის მიერ მიღებული საკანონმდელო აქტებით (statute). ეს დანაშაულები არ მოიცავს ტრადიციული საერთო დანაშაულებისათვის დამახასიათებელ აუცილებელ ელემენტს mens rea-ს, რომელიც წარმოადგენს ქმედების სუბიექტურ ნიშანს, მენტალურ ელემენტს. ანუ საქმე გვაქვს ისეთ შემადგენლობებთან, რომლებიც მისი ობიექტურად განხორციელებისთანავე ითვლება დანაშაულად, ანუ არ დგინდება არანაირი სუბიექტური მხარე. შწორედე ამ დანაშაულის განხორციელებისათვის აგებს პასუხს კორპორაცია, რომლის დაქირავებულმაც ეს ჩაიდინა. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ეს თეორია ვრცელდება საერთო სამართალიდან წარმოშობილ ზოგიერთ დანაშაულზეც. ეს დანაშაულებია: საზოგადოების წინააღმდეგ მიმართული აქტი (public nuisance), ცილისწამება (criminal libel) და სასამართლოს შეურაცხყოფა (contempt of court).
როგორც დავინახეთ, ამ თეორიით მხოლოდ იმ დანაშაულებისათვის აღიქმებოდა იურიდული პირი სისხლის სამართლის სუბიექტად, რომლებიც მხოლოდ აცტუს რეუს-ით შემოიფარგლებოდა. ხოლო ის დანაშაულების, რომლებიც mens rea-ს სავალდებულო ელემენტად მიიჩნევდა, მასზე არ ვრცელდებოდა. დაბრკოლება კი კვლავ ის ფაქტი იყო, რომ მას არ შეუძლია ბრალეული ქმედების ჩადენა.

Alter Ego – იდენტიფიკაციის თეორია: ამ წინააღმდეგობის დასაძლევად, შემდგომში შემუშავდა ე.წ. იდენტიფიკაციის თეორია (Identification Theory), რომლითაც პასუხისმგებლობა პირს ეკისრება არა მხოლოდ საკანონმდებლო წარმოშობის დანაშაულების ჩადენისათვის, არამედ საეღო სამართალში ჩამოყალიბებული იმ დანაშაულებისთვისაც, რომლებიც mens rea-ს აუცილებელ ელემენტად მიიჩნევს. განსხვავებით respondent superior-ის პრინციპისაგან, სადაც იურიდული პირი, როგორც აღვნიშნეთ, არაპირდაპირი პასუხისმგებელობის სუბიექტია. ამ თეორიის თანახმად იგი პირდაპირ აგებს პასუხს კონკრეტული დანაშაულისათვის, ანუ იგულისხმება, რომ ფიზიკური პირის მიერ ჩადენილი ქმედება კორპორაციის მიერაა ჩადენილი.
ამ თეორიის განვითარება განსაკუთრებით მაშინ დაიწყო, როდესაც არანორმალური სისწრაფით იმატა იმ დანაშაულთა რიცხვმა, როგორებიცაა თაღლითური ტიპის დანაშაულები, მათი უმრავლესობა ჩადენილია მსხვილი კომპანიების მიერ და ამ კომპანიების მიმართ საჭირო იყო სათანადო ღონისძიებების გატარება .ასევე, მიუთითებდნენ იმასაც, რომ იურიდიული კორპორაციის შიგნით ამ საზოგადოების ცალკეული წევრების ნებაზე ზემოქმედებას ახდენს მძლავრი ფაქტორები, პირველყოვლისა, აქ მხედველობაშია კორპორაციის ინტერესები. ხშირად ინდივიდს საწარმო უბიძგებს უმალ გააკეთოს არჩევანი იმ საზოგადოების ინტერესების სასარგებლოდ, სადაც იგი მუშაობს და არა იმ საზოგადოების ინტერესების სასარგებლოდ, სადაც იგი ცხოვრობს, რომ არაფერი ვთქვათ საწარმოს მიერ შექმნილ კლიმატზე _ იძულებაზე, რომ მუშაკი ეკუთვნოდეს ,,დიდ ოჯახს” და არ გაუცრუოს იმედები კორორაციას. კრიმინოლოგები იმასაც აღნიშნავენ, რომ კორპორაციების ინტერესების გადაჭარბებული შეფასება ასუსტებს შემაკავებელ მოტივებს ინდივიდუალური მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენის აღსაკვეთად( სისლის სამართლის კერძო ნაწილი, ავტორტა კოლექტივი, თბილისი, 2006 წელი)
იდენტიფიკაციის თეორიას სათავე ჯერ კიდევ 1915 წელს დაედო, როდესაც ინგლისში, ლორდთა პალატამ სამოქალაქო სამართლის საქმეზე,Lennard’s Carryng Co.Ltd, დააფუძნა ზოგადი პრინციპი პასუხისმგებლობისა. დაამკვიდრა directing mind principle, ანუ ქართულად მას შეიძლება ვუწოდოთ მმარტველი გონების პრინციპი. ამ კონცეფციის ტანახმად ქმედებები და სუბიექტური მხარისათვის დამახასიათებელი ნიშნები(a state of mind) კორპორაციის მმართველი პირებისა, რომლებიც მის საქმიანობასთან დაკავშირებით ახორციელებენ ამას, მიიჩნევა თვითონ ამ კორპორაციად, ანუ ამ კორპორაციასთან იდენტიფიცირდება, შესაბამისად პირდაპირ და არა ირიბად (vicariously) არის პაუხისმგებელი.
ამ თეორიამ 1940-იან წლებში უფრო ფართო გავრცელება ჰპოვა და გააქტიურდა ისეთ დანაშაულთა ჩადენისათვის იურიდიული პირის პასუხისგებაში მიცემა, როგორიცაა ქურდობა, თაღლითობა და ისეთი დანაშაულიც კი, როგორიცაა ადამიანის სიცოცხლის მოსპობა (manslaughter), რომელიც განზრახვის გარეშეა ჩადენილი. სასამართლომ ამ თეორიით განავითარა Alter Ego-ს პრინციპი, რომლის თანახმადაც, როგორც უკვე აღინიშნა, მმართველი პირები კორპორაციის მმართველი პირები არიან, ხოლო ხელები იმ პირთა ერთობლიობაა, რომლებიც დავალებებს ასრულებენ. ამასთან დაკავშირებით, კომპანიის მომსახურე პერსონალი ორ ჯგუფად დაიყო: ჩვეულებრივ დაქირავებულთა წრე და მმართველები (დირექტორატი და ა.შ), რომლებიც გადაწყვეტილებებს იღებენ კომპანიის მართვის პროცესში.
ამ თეორიას დიდი კრიტიკა მოყვა, კერძოდ მის ნაკლად მიიჩნევდნენ ალბათობის დიდ შანსს, პასუხისმგებლობის თავიდან აცილებისა, რადგანაც მეტი შესაძლებლობები ეძლევათ ამით იურიდიულ პირებს, დაამტკიცონ, რომ მათ ე.წ. ,,ტვინს”, რომელთანაც ისაა გაიგივებული, არანაირი ბრალი არ მიუძღდა და არც კი იცოდა ამ კონკრეტული დანაშაულის შესახებ და ეს ამათუიმ გარემოებით ახსნნას, რაც რეალურად შეამცირებს ბრალდებს რიცხვს და როგორც გამოთქმულია ერთ-ერთი კრიტიკოსის მიერ, ეს მიგვიყვანდა სასამართლოს რეპუტაციის შელახვამდე, რათა სამართლიანობის აღდგენის ნაკლები შანსიღა დარჩებოდა იქიდან გამომდინარე, რომ უკანონოდ აიცილებდნენ თავიდან პასუხისმგებლობას კომპანიები.

Corporate Culture – კორპორაციის კულტურის თეორია: უფრო მოგვიანებით შეიქმნა ახალი თეორია ავსტრალიის სისხლის სამართლის კანონმდებლობით. ეს არის ე.წ. Corporate Culture-ს პრინციპი, რომლითაც პასუხისმგებლობის სხვა კრიტერიუმები შეირჩა. აღნიშნულ ტერმინში იგულისხმება: მიდგომა, დამოკიდებულება, პოლიტიკა, მმართველობა, ქმედებების და პრაქტიკის კურსი, რომელიც არსებობს მთლიანად კორპორაციაში, ან ამ კორპორაციის იმ კონკრეტულ ორგანოში, სადაც შესაბამის ქმედებას აქვს ადგილი. ეს თეორია, ფაქტიურად წარმოადგენს გადახვევას იმ წინა ორი თეორიიდან და სხვათა შორის მიიჩნევა უფრო მართებულ და სწორ მიდგომად. ეს თეორია ითვალისწინებს რამდენიმე გზას, რომლითაც დგინდება, რომ ამ ე.წ. კორპორაციის კულტურამ, წარმართა, ხელი შეუწყო, ორგანიზება გაუკეთა, განაპირობა კონკრეტული სამართალდარღვევა, ან კორპორაციამ სათანადო ღონისძიებები არ განახორციელა საიმისოდ, რომ შეექმნა ისეთი სისტემა, რომლითაც კორპორაციის ზემოხსენებული კულტურა მაღალი იქნებოდა. ამასთან, უნდა დადგინდეს, რომ მმართველთა საბჭომ  განზრახ, შეგნებულად დაუშვა დანაშაულის ჩადენა, ან კორპორაციის მენეჯერი შეგნებულად და გაუაზრებლად ჩაერთო მოცემული ქმედების განხორციელებაში, ან აშკარად, ფარულად თუ არაპირდაპირ ნება დართო ან წააქეზა დანაშაულის ჩადენა.
როგორც დავინახეთ, ამ თეორიით პასუხისმგებლობის დადგენა შესწავლის უფრო ფართო დიაპაზონს მოიცავს. კერძოდ, აქ გამოძიების საგანი არის კომპანიის სტუქტურა, მათი საქმიანობის პრაქტიკა, განსხვავებით წინა ორი დოქტრინისაგან, რომლებიც აგებულია ინდივიდის ქცევაზე, მას მიიჩნევს განმსაზღვრელ კრიტერიუმად, კერძოდ, რაიმე ქმედების ჩადენა საკმარისია განხორციელდეს დამქირავებლის ან დაქირავებულის მიერ, რომ ქმედება მაინც დანაშაულად აღიქმება. ე.ი დადგენის ობიექტი არის მაინც ინდივიდის ქმედება და მისი მიხედვით ხდება კომპანიის პასუხისგება და ის შინაგანი სტრუქტურა, სისტემა, რომელიც ზემოაღნიშნულ თეზისში არის მოცემული, და რომელიც იმ გარეშე ფაქტორებს წარმოადგენს, რომლებიც გავლენას მეტნაკლებად ახდენს დანაშაულის ჩადენაზე, და რომელიც მოიაზრება, როგორც კულტურა კომპანიის, საერთოდ არ არის გათვალისწინებული აღნიშნული ორი თეზისით. და შესაბამისად, მაშინაც კი, როდესაც კომპანია სარგებლობს დიდი ავტორიტეტით, მისი წლების მანძილზე განხორციელებული პატიოსანი საქმიანობის გამო და უცებ მის მმართველობის ორგანოს შეერია ისეთი პიროვნება, რომელმაც, თუმცა მის სასარგებლოდ, ან სულაც მისი გამოყენებით, ჩაიდინა რაიმე დანაშაული, მაინც აგებს პასუხს იდენტიფიკაციის საფუძველზე. ხოლო ზემოაღნიშნული გარემოებები სასამართლოს მიერ არ გაითვალისწინება. აქ კი აშკარაა ავსტრალიის მიერ შემუშავებული თეორიის უპირატესობა. ღომელიც ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიუთითებს იმას, რომ ადამიანი და იურიდიული პირი, ლეგალური ფიქცია არანაირად არ არის ერთიდა იგივე და აქედან გამომდინარე, პირველის მიხედვით დამ ის ანალოგიურად არ უნდა მოხდეს მეორის პასუხისმგებლობა.

იურიდიული პირი – სისხლის სამართლის სუბიექტი აშშ-ში

ეს თეორიები სხვადასხვა სახით განვითარდა სხვადასხვა ქვეყნების კანონმდებლობაში. მაგალითად, მაშინ, როდესაც Alter Ego-ს პრინციპი უფრო აქტიურად გამოიყენება ინგლისში, respondent superior-ის პრინციპი აშშ-შია უფრო ხშირად გამოყენებადი და ის ისეთ დანასაულებზეც ვრცელდება, რომლებისთვისაც mens rea სავალდებულო ელემენტია. ამ მხრივ აშშ-ის კანონმდებლობა უფრო მკაცრი და შეუწყნარებელია.
ამერიკის შეერთებული შტატების სისხლის სამართლის კოდექსის მე-2 მუხლში საკმაოდ კატეგორიულად არის რეგლემენტირებული აბსოლუტური პასუხისმგებლობის შესახებ: იმ სემთხვევაში, როდესაც ხელყოფის განხორციელებისათვის გათავლისწინებულია აბოლუტური პასუხისმგებლობა, მაშინ, თუ სხვა რამ პირდაპირ არ არის მითითებული კანონში, მიიჩნევა, რომ კანონმდებლის მიზანია იურუდიული პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება. ამ ნორმიდან გამომდინარეობს ორი დასკვნა: 1) აბსლუტური პასუხისმგებლობა, როგორც წესი შეიძლება დაეკისროს მხოლოდ იურიდიულ პირს; 2) ამ წესიდან გამონაკლის შემთხვევაში, აბსოლუტური პასუხისმგებლობა შეიძლება დაეკისროს ფიზიკურ პირსაც. კორპორაციას პასუხისმგებლობა დაეკისრება მაშინაც, როდესაც დადგინდება, რომ მაღალი თანამდებობის მქონე აგენტმა, რომელსაც ჰქონდა მაკონტროლებელი ფუნქცია, მიიღი ყველ ზომა იმისათვის, რომ თავიდან აეცილებინა მოცემული დანაშაული.
ეს პრინციპი, უკვე დიდი ხანია, რაც იმსახურებს კრიტიკას ამერიკელი კრიმინალისტების მიერ. მაგალითად, პერკინსი, ლაფავი, სისხლის სამართლის კურსის ავტორები.მატი არგუმენტი არის ის რომ, ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობა ეწინააღმდეგება სისხის სამართლის ძირითად პრინციპებს და აშშ-ს კონსტიტუციას, კერძოდ, სათანადო სამართლებრივი პროცედურების მოთხოვნას, რომლებიც გათვალისწინებულია მე-5 და მე-14 შესწორებებში.
თუმცა, როგორც ამერიკული სისხლის სამართალგანვითარება მოწმობს, აბსოლუტური პასუხისმგებლობის პრინციპის მომხრეთა პოზიცია უფრო ძლიერი აღმოჩნდა. ამაში სერიოზული წვლილი მიუძღვით აშშ-ს უზენაეს სასამართლოს თავისი გადაწყვეტილებებით 1849 წლიდან მოყოლებული, რადგანაც ყოველთვის უარყოფდნენ ამ პრინციპის კანონთან და ზირითად პრიციპებთან წინააღმდეგობას.
ამ ინსტიტუტის მომხრეთა არგუმენტები მდგომარეობს შემდეგში: ეს მიზანშეწონილია პრაქტიკული თვალსაზრისით. მიმართულია იქითკენ, რომ ბრალმდებელი გაათავისუფლოს განსაკუთრებული სირთულის საქმეებზე მტკიცების ტვირთისაგან, მაშინ, როდესაც, მაგალითად განსასჯელმა დაამტკიცა თავისი არაბრალეულობა, მის მიერ განხორციელებული კანონდარღვევის დადგენის შემთხვევაში. ასევე აღნიშნავენ, რომ აღნიშნული პრინციპი გათვალისწინებულია ისეთ დანაშაულებზე, რომელთათვისაც გათვალისწინებულია შედარებით მსუბუქი სახის სასჯელები. სწორედ ამ ლოგიკით ხელმძღვანელობდნენ აშშ-ს ძირითადი სისხლის სამართლის კანონის შედგენისას. Aსევე აღსანიშნავია ისიც, რომ აბსოლუტური პასუხუსმგებლობის პრინციპის ნორმები არამხოლოდ განსაკუთრებულ ნაწილში, როგორც ადრე იყო, არამედ შტატების სისხლის სამართლის კოდექსების ზოგად ნაწილებშიც გაჩნდა.
აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ შეიმუშავა ,,შერაცხვის პრინციპები”, რომლებიც ადგენს კორპორაციათა სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძვლებს. ამ პრინციპებით გათვალისწინებულია ასევე აგენტის მიერ განხორციელებული დანაშაულებიც. კერძოდ, კორპორაციამ შეიძლება პასუხი აგოს თავისი აგენტის ქმედებებისათვის, თუ ის ჩადენილია ამ აგენტის სამსახურებრივი კომპეტენციის ფარგლებში და კორპორაციის ინტერესებისათვის. თავისი მოსამსახურის ქმედებისათვის პასუხისმგებლობა საბუთდება იმიტ, რომ კორპორაციის პიროვნება, თუ შეიძლება ასე ითქვას, ემთხვევა ამ მოსამსახურის პიროვნებას. ანუ, სახეზეა იდენტიფიკაციის პრინციპის გამეორება. აქედან გამომდინარე, კი შეიძლება დავასკვნათ, რომ კორპორაცია შეიძლება მოქმედებდეს მისი აგენტის ან მისი მმართველი პირების მიერ.
ამერიკელი მოსამართლეები აგენტის სამსახურებრივ უფლებამოსილებას ფართო განმარტებას აძლევენ, მოითხოვენ რა მხოლოდ იმას, რომ აგენტმა უკანონო ქმედება მისი უფლებამოსილების განხორციელების დროს განახორციელა.
ასეთივე ფართოდ განიხილება აშშ-ს მოსამართლეების მიერ კორპორაციის სასარგებლოდ განხორციელებული ქმედება. კერძოდ, არ არის აუცილებელი, რომ კორპორაციამ ნამდვილად მიიღოს შემოსავალი განხორციელებული ქმედებით, ისევე როგორც, არ არის აუცილებელი, აგენტი მოქმედებდეს მაინცდამაინც მისი მიმნდობის, კორორაციის სასარგებლოდ. უფრო მეტიც, კორპორაცია მაშინაც კია პასუხისმგებელი, როდესაც მისი აგენტი საერთოდ არ მოქმედებდა მის სასარგებლოდ, მაგრამ მხოლოდ მაშინ, როდესაც სხვა თანამშრომელმა იცოდა მისი ქმედების შესახებ და ამის თაობაზე მან არანაირი ზომები არ მიიღო.
აშშ-ის სასამართლოები ასევ დგანან იმ მოსაზრებაზე, რომ მნიშვნელობა არა აქვს აგენტის თანამდებობას პასუხისმგებლობის მიზნებისათვის, რადგანაც კომპანია პასუხისმგებელია მიუხედავად იმისა, მაღალი რანგის, თუ დაბალი რანგის აგენტმა ჩაიდინა ქმედება.
აუცილებელია აღინიშნოს ისიც, რომ აშშ-ის სასამართლოები კომპანიის პასუხისმგებლობას მაშინაც აღიარებენ, როდესაც ის თავის თანამშრომელს აყენებს ისეთ მდგომარეობასი, რომელშიც ეს უკანასკენლი იღებს სესაძლებლობას, განახორციელოს კანონსაწინააღმდეგო ქმედება.
ყოველივე აქედან გამომდინარე, როგორც დავინახეთ, ამერიკის შეერთებული შტატები საკმაოდ მკაცრი, და ზოგჯერ გაუმართლებლად შეუწყნარებელია იურიდიული პირების მიმართ.
იურიდიული პირის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა, როგორც უკვე ნათელია, მიღებულია საერთო სამართლის სისტემის მქონე ქვეყნებში. კონტინენტური ევროპის ქვეყნების სამართლებრივი სისტემები აგებულია ბრალის პერსონალური შერაცხვის პრინციპზე, შესაბამისად, იურიდიული პირის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ინსტიტუტის ინკორპორირებას ამ ქვეყნებში მწვავე კრიტიკა მოყვა. მიუხედავად ამისა, ეს ინსტიტუტი მეტნაკლებად უფრო შეზღუდული ფორმით, მაგრამ მაინც, დამკვიდრდა არაერთ ამ ქვეყანაში.

იურიდიული პირი – სისხლის სამართლის სუბიექტი კონტინეტური ევროპის სამართლებრივი სისტემის ქვეყნებში

საფრანგეთში 1992 წლამდე არ იყო აღიარებული იურიდიული პირის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა. მიუხედავად დიდი წინააღმდეგობებისა, იგი მაინც შემოიღეს, მაგრამ მკაცრად განსაზღვრულ ფარგლებში. აქვე აღსანიშნავია ისიც, რომ 2005 წლის 31 დეკემბრიდან შესაბამისი კანონით ამ შემადგენლობათა წრე კიდევ უფრო გაფარდოვდა (Extention of the scope of criminal liability of legal Entities As From 31 december 2005 french Law 2004-204 of 9march 2004).
საფრანგეთის სისხლის სამართლის კოდექსში, როგორც ზოგად, ასევე კერძო ნაწილებში, დეტალურად არის რეგლამენტიებული იურიდიული პირის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა. აქვე აღნიშნულია, რომ სახელმწიფო, რომელიც არის იურიდიული პირი, მასზე არ ვრცელდება იურიდიული პირის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა.
საფრანგეთის კანონმდებლობასთან დაკავშირებით, საინტერესოა, აღინიშნოს, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის ზოგადი ნაწილით განსაზღვრულია იურიდიული პირის დასჯადობა მისი რეციდივის შემთხვევაში. ანუ, აღნიშნული კანონმდებლობა უშვებს იურიდიული პირის რეციდივს და ზოგადი ნაწილით განსაზღვრულია რეციდივის დროს მისი დასჯადობის წესები. რეციდივის სამართლებრივ შედეგს წარმოადგენს იურიდიული პირისათვის ჯარიმების გაორმაგება, გაცილებით დიდი სანქციების დადება, ვიდრე ეს გათვალისწინებულია მისი პირველად ჩადენისას.
შვეიცარიაში 2003 წლის 1 ოქტომბრიდან იქნა შემოღებული იურიდიული პირის პასუხისმგებლობა.

გერმანიაში ამ საკითხს ძალიან დიდი კრიტიკა მოყვა და შეიძლება ითქვას, აქ ყველაზე მეტად დაიცვეს societas delinquere non potest-ის პრინციპი და დარჩნენ კიდეც მისი ერთგულები. თუმცა ცალსახა აზრი ამის უარყოფაზე არ არსებობდა. ერთნი დადებითად მიიჩნევდნენ ამ ინსტიუტის დანერგვას, თუმცა მეორენი უარყოფდნენ და ეწინააღმდეგებოდნენმი ინკოპრპორირებას ეროვნულ კანონმდებლობაში. პირველთა არგუმენტებით, აღნიშნული გამართლებული იყო დღეისათვის გახშირებული გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული დანაშაულებით, ასევე ეკონომიკური დანაშაულებითაც. საწინააღმდეგო მოსაზრება იყო უკვე არაერთხელ აღნიშნული მოსაზრება, რომ იგი არის იურიდიული აბსტრაქცია და არავითარი შესაძლებლობა არ გააჩნია, იყოს სისხლის სამართლის სუბიექტი.
დღეისათვის იურიდიული პირის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის შესახებ გერმანიის სისხლის სამართლიის კოდექსში მხოლოდ ფორმალურად არის რეგლამენტირებული (14-ე და 75-ე მუხლები). 14-ე მუხლი მოთავსებულია პირველ თავში, რომელიც დასჯადობის პრინციპებს ეხება, კონკრეტულად, ქმედების ქვეთავში. 75-ე _ ქონების კონფისკაციის თავში. კერძო ნაწილში პირდაპირი მითითება ამის შესახებ არ არის. კერძო ნაწილის 265-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ” ქვეპუნქტი, სადაც საქმე ეხება საწარმოებს, ორგანიზაციებს, მათი საქმიანობის სახისა და ობიექტის მიუხედავად, რომლებიც შეესაბამებიან ფირმის ცნებას და შექმნილია დადგენილი წესებით, ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას კრედიტის მიღებასთან დაკავშირებით თაღლითობისათვის, მაგრამ, მუხლში ნათქვამია, რომ დაისჯება ის, რომელმაც აღნიშნული თაღლითობა პირადად განახორციელა. არაფერი არ არის ნათქვამი თვითონ იმ კომპანიაზე, რომლის ინტერესებისთვისაც ეს განახორციელა მან. ანუ, ამ მუხლში იურიდიული პირის პასუხისმგებლობა ფაქტიურად, არაპირდაპირ არის მოცემული ზემოაღნიშნული პირის დასჯით, რომელიც მისი ინტერესებისათვის მოქმედებდა.
მე-14 მუხლი, რომელიც ეხება სუბსიდიურ პასუხისმგებლობას, ფორმულირებულია დასჯადობის პრინციპები. აქ ნათქვამია, რომ თუ ვინმე მოქმედებს, როგორც იურიდიული პირის უფლებამოსილი წარმომადგენელი, ან როგორც ასეთი წარმომადგენლობის უფლებამოსილების მქონე ორგანოს წევრი, ან უფლებამოსილი წევრი სავაჭრო ამხანაგობისა, ან, როგორც ლეგალური წრამომადგეენლი სხვა რაიმე წარმონაქმნის, მაშინ, იგი ექვემდებარება დასჯას იმ დანაშაულისათვის, რომლის კონსტიტუციურ ელემენტსაც წარმოადგენს სპეციალური პერსონალური ნიშნები, მაგრამ ეს ნიშნები მისთვის, ანუ ფიზიკური პირისათვის, რომელმაც დანაშაული ჩაიდინა, არ არის ამ შემთხვევაშიდამახასიათებელი და ეს ნიშნები მიეკუთვნება მის ხელმძღვანელს. ამ ფორმულირების აზრი იმაში მდგომარეობს, რომ დანაშაული წარმომადგენლის მეშვეობით ჩაიდინა იურუდიულმა პირმა (წარმომადგენელში იგულისხმება: უფლებამოსილი ორგანო, ასეთი ორგანოს წევრი, სავაჭრო ამხანაგობის წევრი), მაშინ სისხლის სამრთლებრივი პასუხისმგებლობა ჩადენილი დანაშაულისათვის დაეკისრება ასევე იურიდიულ პირსაც (სავაჭრო ამხანაგობასაც), როგორც ასეთს და მის წარმომადგენელსაც (კოლექტიური ან ინდივიდუალური უფლებამოსილი ორგანო, ან ამ ორგანოს წევრი, ან ამხანაგობა), ანუ, სახეზეა ასევე ფიზიკური პირის პასუხისმგებლობაც. მე-2 აბზაცი ანალოგიურ ფორმულიებას შეიცავს იმპირის სისხლისსამარტლებრივი პასუხისმგებნლობის შესახებ, რომელმაც საწარმოს მფლობელისაგან, ან უფლებამოსილი პირისაგან მიიღო ნაწილობრივ, ან სრულად მართვის დავალება, ან იმ ვალდებულების სესრულების დავალება, რომელიცსაწარმოსმფლობელის კომპეტენციაში შედის. მე-3 ნაწილში საუბარია, რომ 1-ლი და მე-2 ნაწილები გამოიყენება მაშინაც, როდესაც სამარტლებრივი ქმედება, რომელსაც ჭირდება წარმომადგენლობის უფლებამოსილება, ან დავალების ურტიერტობა და ეს აღმოჩნდება ზალადაკარგულად. ამ ფორმულირებიდან შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა: დავალების, ან წარმომადგენლობის ზალადაკარგულობა ყველა შემთხვევაში არ დააბრკოლებსამ წარმომადგენლის, ან მინდობილის სისხის სამართლებრივ პასუხისმგებლობას. მაგრამ, პირდაპირ იმაზე მითითება, რომ ამ შემთხვევაში იურიდიული პირიც აგებს პასუხს მოცემული დასჯადი ქმედებისათვის, არ არის მოცემული.